Einer der größten kurdischen Dichter ist Cigerxwin.
Cigerxwîn sah die Welt als einen Ort, in dem das Leben Schmerz und Streben nach
Freiheit bedeutet und deswegen liebte er sie. Schmerzhaft war das Leben schon
deshalb, weil er schon im Kindesalter beide Elternteile verlor. Als Kind musste
er den I. Weltkrieg miterleben und als Jugendlicher die Epoche der kurdische
Aufstände gegen die Türkische Republik.
Cigerxwîn wurde 1903 im Dorf Hesar in der Stadt Kercos (türkisch: Gercüs ) in
Nordkurdistan geboren. Sein richtiger Name war Sexmus Hesen. Nach dem Tod beider
Elternteile wurde er von seiner Schwester, die auch in sehr ärmlichen
Verhältnisse lebte, aufgenommen. Zu Beginn des 1. Weltkrieges wanderte er als 11
jähriger nach Syrien aus. Dort lebte er in einem Dorf namens Amid in der
Bezirkstadt Qamislo. Cigerxwîn beendete 1921 ein zehnjähriges Studium der
Religion und wurde anschließend Dorfgeistlicher (deswegen er wurde Mela Sexmus
genannt) in Tell Shair. Während seines Studium hielt er sich an verschiedenen
Ortschaften Süd- und Ostkurdistans auf.
Die Lage der kurdischen Bevölkerung bedrückte ihn so sehr, dass er sich
Cigerxwîn ( "leidendes, blutendes Inneres") zu nennen begann. Dien Unterdrückung
der Kurden und sein eigenes schwieriges Leben riefen in ihm innere Konflikte
hervor.
Cigerxwîn begann seinen eigenen Angaben nach ab dem Jahre 1924 mit dem Verfassen
von Gedichten. Durch den blutig niedergeschlagenen Scheich Said Aufstand (1925)
wurde sein Patriotismus in ihm erweckt. Sein Interesse für das Unabhängigkeits-
und Freiheitsstreben der Kurden verstärkte sich und er trat der Hoybun-
Organisation, welche von den nach Syrien geflohenen kurdischen Intellektuellen
gegründet worden war, bei. Er schrieb von, an in der Zeitschrift-Hawar von
Kamuran Bedir- Xan, dies war sein erstes ernsthaftes Unternehmen für die
Freiheit der Kurden. Sein Hummanismus, das Studium der Religion und seine
Kenntnisse der kurdischen Literatur veranlassten ihn zum Verfassen seiner ersten
Werke, in denen man die Farben und Themen der Kurdischen klassischen Literatur
zu sehen bekommt:
CANA XWE DERINE TU JI PISTA CEPER = OH DIE LIEBE TRETE HINTER
DEM SCHLEIER HERVOR
PERDE TU HILINE,KU LI MIN ROJ HERE DERE= ZIEHE DIE VORHÄNGE HOCH,DAMIT DIE SONNE
AUF
GEHT FÜR DICH.
SEVRES BIKE RONI,TU BI LUKS U FENERE = ERLEUCHTE DIE FINSTERNIS MIT DER LAMPE U
LEUCHTER
MACEK JI DU LEVAN BIDE,EV LEV SEKERE = SCHENKE MIR EINEN KUSS VON BEIDEN LIPPEN
OH DU MIT DEN SÜSSEN LIPPEN
EX E DERMANE BIRINE U KUL U DER DU KEDERE = DAS IST DIE HEILUN DER
WUNDEN,LINDERUNG
Hier bemerkt man einen sehr großen Einfluss durch die großen klassischen Dichter
der Feudalzeit der kurdischen Geschichte, besonders durch Feqyê Teyran, Melayê
Cizirî und Ehmedê Xanî.
Cigerxwîn wendete sich bald gegen die Feudalen Strukturen innerhalb der
kurdischen Gesellschaft und kritisierte in seiner Dichtung heftig die feudalen
Herrscher (Aga, Beg) und religiöse Aristokratie (Scheichs und Mollaas). Er
machte sie für das Unglück der kurdischen Bauern und Arbeiter verantwortlich und
warf ihnen vor, ebenfalls die Kurden daran gehindert zu haben ihre
Unabhängigkeit zu erlangen. Die Aufklärung der kurdischen Gesellschaft im Bezug
auf die herrschenden Verhältnisse war für Cigerxwîn unabdingbar, so waren seine
ersten kritischen Gedichte gegen den machtvollen Klerus gerichtet:
Cigerxwîn war sehr bemüht den kurdischen Freiheitskampf zu unterstützen. Zum
Beispiel während der Autonomie von 1961 richtete er an der Universität von
Bagdad einen Lehrstuhl für nördliches Kurdisch und er war außerdem für das
kurdische Kulturprogramm bei Radio Bagdad zuständig. Von 1959 bis 1963 hielt
Cigerxwîn sich in Bagdad auf. Neben politischen Gedichten schrieb Cigerxwîn auch
Liebesgedichte, die oft den Schmerz der Liebe ausdrückten aber auch gelegentlich
die Freude:
Seine thematisch vielfältigen Gedichte gleichen diesen Liebesgedicht, welches
sogar von Burhan Berken in seinem Album namens Ba als Liedtext benutzt wird.
Auch vielen andere kurdische Musiker funktionierten seine Gedichte zu Liedtexten
um. Von Cigerxwin sind acht Gedichtsbände veröffentlicht worden, neben diesen
schrieb er Tarixa Kurdistane (Geschichte Kurdistans), ein Wörterbuch der
kurdischen Sprache und Bücher über die kurdische Folklore.
Cigerxwin verbrachte den grössten Teil seines Lebens in Qamislo (Syrien), später
müsste er nach Stockholm auswandern, wo er am 22. Oktober 1984 verstarb.
Beerdigt wurde er im Garten vor seinem Haus in Qamislo
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Cegerxwîn kîye?
Cegerxwîn bi reng û rûye xwe va, wek gulên serê çiyayên Kurdîstane ye.
Sedan sal hatîne û çune, lê ew gul cîyê xwe da bi tîk, qeyîmî û berk maye.
Cegerxwîn ji li hunermendîya xwe da qaym bilind û serefraz maye.
Di jîyana Cegerxwîn da li nav her çar parçen Kurdîstane da gelêk rojên giran
qewimîne, kuştin, bi agir sotin, serjêkirin, ji welat der xistin, gelkujî
(jenosid), vebirîn (qetliam) û pelçigandin bune.
Dijminen cavsor dixwast deng gelê Kurd bibirîne, ji ber we yekê bi zimanê Kurdî
nivisandin û xwendin qedexe kirin.Lê Cegerxwîn ve tengasî de wek kulilkekê
bişkivîye û dilê keç û Xortên Kurd şakirîye.
Ji rojhilat, ji rojava, ji Bakur, ji Başûr gelêk caran merkuj û xwînrijên mîna
Cengîzxan, Kemal û Şaxê Ecem Kurd û Kurdîstan kirine nav agir û alavan, talan û
tajan kirine, lê nikaribûna ruha Kurdan ji bini va bigurcimînin, gelêk mêrên
mîna Cegerxwîn ji nav sing û berên çiyayên Kurdîstane derketîne.
Li sedsalîya meda li sedsalîya bistanda Şaîr û helbestwanê mîna Gergerxwîn nav
Kurdan da tune. Cegerxwîn bi xwe va, bi ramane xwe va behra be berî û be binîye,
gelêk girane meriv bizane ve behrê da çi heye. Cegerxwîn mîna lorca, mîna
Neruda, mîna Nazim nav şaîrên mezin yen sedsala bîstanda tê hilbijartin.
Cegerxwîn bi nave xwe ye esli Şêxmusê Hesen di sala 1903`an da li gunde Hesare
hatîye dinê. Wê çaxe roj roja axa û bega, Şex û mela bû. Wana nanê gundîyan bi
zorê ji destê digirtin.Şêxmus hê di zaroktiyê da dest bi kar kirîye, ber ku zikê
dê û bavê xwe têr bike.
Hê emrê wi 15-16 sal bû dê û bavê xwe wenda dike. Carna li cem birayê xwe yê
mezin û carna ji li cem xwiçka xwe dimîne û ji wan ra şivantîyê û rencberîyê
dike.
Ewi nivisandiye û ûsa dibêje :
We ji ez kirim şivan
Tenê ji bo kinc û nan
Di salên 1918 u 1920 an da di rîya hesinda dişoxile. Cegerxwîn li sala 1920 an
da berê xwe dide desta Diyarbekire, bo ku biçe cem sêx û melan bixwîne.
Ewi ûsa nivisîye:
Çima ez dibim Şivan
Çima nabim xwendewan
Ji nu çûme xwendinê
Min çav berda vê dinyê
Dema fegetîyê Cegerxwîn li her çar perçên Kurdîstanê digere. Dema mela tiye dike
ji her derê Kurdîstan digere. Di vê navberê da tevgerên serxwebûnê di nav
Kurdîstanê da destpe kirî bûn.
Şex Seîd bi şere serxwebûnê rabû bû. Piştî şikandina tevgera Şex Seîd gelê Kurd
hat qetilkirin, serok û rêberên Kurd hatin darda kirin, gund û bajar hatin
şewitandin, van kirinên nêyar, ruhe kî nuh di seydayê me de hişyar kir;
heskirina Kurd û Kurdîstane xist dile wî.
Ewi ûha nivisîye:
Şer û şewat û kuştin
Dil û cîger dimiştin
Ji sala bist û çara
Ketim reza hişyara
Ji bo jin û felatê
Ketim nav kefaretê
Ji çîroka Mem û Zîn
Navê xwe kir Cegerxwîn.
Cegerxwîn bi çave xwe belengazîya gundîyên Kurd, parçebun û bindestîya gelê Kurd
dibîne, Dibîne ku wekî Kurdîstan çawa cî, çawa ax heye le Kurdîstan ne
Kurdîstana Kurdane, Kurd li wir ne xwedi hebûna xwe ne xwedî xwelîya xwene,
welat liser nave Kurdane, lê kurd teda be cînin.
Cegerxwîn ji wek hozanê nemir Ehmedê xanî, derd û kul, kovan û nexweşîyên gelê
Kurd pir xweş kifş û nas kir, dît ku milet nezanî û be îtifaqî bindest maye. Ji
bo wê berê dixwast şex û mêlan ji berpirsîyarîya wan hîşyar bike.
MELA RABE
Mela rabe ji xew îro,
Heta kengî mirişo bî
Bi destê dijmine millet,
Ne şermê, ko tu kaso bî?
Tu xwendaye, tu zanaye,
Xulame şex û axaye,
Dixwazim ko li peş millet
Tu ronî bî wekî ro bî.
Li dema dît ku şex û melan çav daye xwarina male millet û bindestîya wî, xîreta
seyda qebul nekir nav wê refê da bimine. Radibe cibe û şaşikê davêje û dadikeve
nav şere netewi û welat perwerîye. Navê xwe Şexmuse Hesen diguhirîne datîne
Cegerxwîn. Ji ber halê milletê Kurd, ji ber derd û kulê gundiyan, pale û
xebatkarên Kurd ew dilgeş bûye, hergav bûye ax û zare wi, dil û cîgera wi xwin
girtîne, ser wê yekê ewi nave xwe kiriye Cegerxwîn.
Ser Şex û axan ûsa nivisîye:
Destê şex maçî mekin ew şêx ne qutbê razî ye;
Tac û şewket tev xebata destê sar û tazî ye.
Ev ne dîn e, dîn mebe, dîn serxwebûna milet e;
Ser mebe ber lingê şêx, kengê Xwedê jê razî ye.
(Diwana Yekan S, 26)
Piştî ku Cegerxwîn melatê berdide, diçe du gundan ava dike. Dixwaze rewşa gundan
li ser esasên wekhevîyê, pêşbîne. Le pir naçe, gundî li hev nakin û Cegerxwîn
dest li gundîtîyê berdide.
Ji 1932 pey helbestên Cegerxwîn Kovaren “HAWAR” û “RONAHΔ û “ROJA NÛ” da
derdikevin. Wan kovaran Celadet Bedirxan û Kamûran Bedirxan çapdikirin.
Di wan kovaran da Şair û hozanên Kurd yên mezin hebun. Ji wan ra yek ji
Cegerxwîn bu.
Tema şeren Cegerxwîn tema Kurd û Kurdîstanê, tema şoreş, serxwebûna
Kurdîstanêye, pirsa xwendin û peşketîne, neyar û dijminê gel (dijmine der û
hindir), dijmine der dewletên kolonyalis dijmine hindir ji xulamen kolonîstan
axa, Şex û begin, pirsa dostîye û biratiya hemû gelên cîhan, tema
internasyonaizme û aşitî ye ye. Ewi li ser dişiminên hindir usa nivisîye:
Dijminê milet, û ji dijmin re hun pak in
Yeke çê li dinê ji xwe re hun nakin
Rojê bi hezaran dewlemend û şêx û beg û axa
Dengê dora pirê dibhîzin û diçin û dey nakin
Li ser dijmine der ji uha nivisîye:
Kurd û ecem bira ne, dijmin tenê koledar
Tirk û Ereb hevalin dijmin Seîd û Bayar
Em hatîne firotin bi cinêh û dolar
Divê serê van bikê, bi karker û bi cotkar
(SevraAZADI S.331)
Pisti ku helbestên Cegerxwîn di kovarên “Hawar”, “Ronahî” û “Roja” nu da
derdikevin Tirkiye li du wi digerin. Ji ber we yekê Cegerxwîn diçe Surîye. Li
Amudê bi hevalên xwe va hevra komela "NADIYA CINWANÊN KURD“saz dikin. Le pir
naçe, kolonyalîsten Franse vê nadî ye digrin. Di derheqa karê nadîyê Cegerxwîn
ûsa dinivise: "Ev cara yekeme ku Kurdên Cîzîrê, xorten Kurd Zimanê xwe dixwinin,
dîrok û rewşa gel dibîzin. Cara yekeme ku stranên xweşwanenkurdi bi denge bilind
li nav bajaran tên gotin. Jin bi lîlan û mer bi demanca bersiva me didin."
Cegerxwîn ji bo serxwebûn û azadîya Kurdîstan, xwendin û hîşsyarbuna xort û
qîzen Kurd pir giring girt.
Di sala 1946 anda Cegerxwîn dikeve xoybûne û kardike. Navê xoybûnê diguherin
dikin "Civata Azadi û Yekitiya Kurdîstan."
Bi bawerîya Cegerxwîn Kurdîstan tu car serbest nabe heta xort û qize wê
xwendewan nebin, Kurdîstan azad nabe heta xort û qize wê şoreşgernebin,
Kurdîstan nikare serkeve heta nava xort û qiza da nava milet da yekbûn tunebe.
Ewi usa tini ziman:
Îro rija xwendewana
Roja mêran, roja şêran,
Kurdên hêja xortên zana,
Roja Kurd û pehlewana.
Yekîtî û pêşweçûn,
Rabin ser xwe kurdino.
(Dîwana Yekan S.118)
Di Sala 1946 anda li mehabate Cumhuriyeta Kurdîstana Demokrati sazbû. Çi mixabin
Cumhürîyet da sala 1947 an da xirab bu serokê Çumhürîyete Qadi Muhamet, Seyid
Qazi û Seyfi Qazi hatin dardakirin. Cegerxwîn ji bo biranîna Qadi Mihemet usa
nivisiye:
Ey Tirûman kuştina Qadî mihemed ka çi ye
Qey edalet tim wisa ye, hukmê dimuqratî ye
Lê bi kuştin û bi zindan milletê kurd namirî
Aferî, aferî
Qadi mihemed aferî
(Sewra AZADI S.438)
Di meha hezîranê da li Bexdayê bi deste hikumeta Nuri Seîd çar lawe kurda hatin
kuştin. Cegerxwîn ji bo bîranina wan şere xwe "Gernase Mamoş Xoşnav Navxeş"
nivisî.
Sala şerê Cihanê duduyan Cegerxwîn li ser şehiden serxwebuna Kurdîstan
Poemek bi sernivisa "Şehnama Şehidan" nivisi .
Ewi nave 42 merxasên Kurda hildide, yen ku jina xwe dane bona serxwebûna
Kurdîstan. Xwendewan bercave xwe renge Xalit Cibril, Kemal Fevzi, Usiv Ziya û
yen din dibinin.
Dilo jaro, ji xalid beg re bêje;
Bi serbestî tu yek nitqê birêje.
Ji wê rabe here bêje Fiad beg;
Ji kurmanca re rêzan î, tu b^ê şek.
Dilo bêje Kemal fewzî tu kanî
Tu dilxweş be, bi van rojên ciwanî.
Dilo Usif Zîya rake ji gore
Berê kuştî bi carek bidne dorê.
Riza rabe cihan bûye serefraz;
Di dinya mane tenha em belengaz.
Were ey şêx Seîdê pir minewer;
Bese rabe tu îro ey dilawer.
(Diwana Yekan S.88)
Cegerxwîn emre xwê da du şerê cihanê dit. Ewi birçîbun, hesîri, kuştin, rew û
bez, gund û bajare hilşîyayî bi çavê xwe dit.
Wi ditina xwe li ser şere şîira xwe ya bi navê "Em Wêr naxwazin" da ani ziman.
Di sala 1949 an de Cegerxwîn dibe hevalê Koministan. Ve gave girtin û lêdan ji
bi serê wî da tên barandin. Heta sala 1957 an bi xurtî bi koministan ra xebitiye
û sero
katiya komîta aşitî li Qamişlo kiriye.
Cegerxwîn ji bo azadîya gelên bindest û bo aşitîya cîhanê ji nivisi.
Ji bo Mihricana Berlinê, mihrîcana ciwanen dinye ku ji bo aşiti çebu.
Helbesta xwe ya 'Herin Mihricane, nivisî.
1950 e eskere Amerika tevî leşkerên Li‑Sin‑Man eriş ser Korea Demokratiye kirin.
Cegerxwîn bist ku, hikumeta Tirk ji leşker şandiye Kore. Di Nav leşkera da
Xortên Kurd ji henin. Diji emperyalistan û dagirkeran "neçin xerba Kore nivisî.
Di Sala 1945 anda gelê Vîetnami şerê azaya xwe dikir, le kolonyalîste Fransa
nedixwast Vîetnam azadbe. Merxasên Vîetnam qela Diyan‑Biyan‑Fu da şerekî giran
kir. Bi wî awayî navê kela Diyan‑Fiyan‑Fue dine bela bû.
Cegerxwîn ji bo we Şerê ''Diyan‑Biyan‑Fu" nivisî.
Diyan –biyan-fû, diyan-biyan-fû!
Lingê koledar ji ser te rabû,
Kurên te gernas xwe dane kuştin,
Navek pir bilind ji bo te hiştin
Tipên azadî kuştin koledar
Noşîcan bî, te xwîna wî vexwar
Dema ko serê koledar dişkî
Nizanim çima dalas dipişkî
(Sewra Azadi S. 350)
Piştî ku, hevkariya Cegerxwîn û Komînistan diqete, Cegerxwîn bi hevalen xwe va
rexistinê azadî saz dike. Di Sala 1958 an bi partiya Demokrat a Kurd va dibin
yek. Partî sala 1959 anda Cegerxwîn dişine Kurdîstana Iraqê. Cegerxwîn li wir li
Baxdaye di zaningehê da dersa Kurdî, zarave Kurmanci dide xortên Kurd. Pişti ku
navbera hikumeta Iraq û Kurda xirab dibe, Partiya Demokrat xwe dikişîne sere
çîya, sala 1962 an Cegerxwîn vedigere Kurdîstana Başûr arojava.
Di sala 1969 anda Cegerxwîn cardin diçe Kurdîstana Başûr di nav şoreşê da nêzikî
salekî dimîne.
Qîza Kurd Leyla Qasim li beqdaye bi destê hikumeta Baas te darde kirin.
Cegerxwîn ji bo Leyla Qasim hîsen xwe usa tîne ziman:
Şêr, şêre, mêre yan jine,
Nîşan bi dest, Leyla mine.
Polaye dil wek asine !..
Leyla kîye?
Leyla jine.
Leyla mine,
Leyla mine…
Leyla mine, Leyla welat,
Wê dil li min kir ar û pêt!
Mizgîn li Kurd roja me têt,
Dijmin ji tirsan ,aye şêt!..
( Sefaq )
Sala 1973 an ji ber sitemkariya hikumeta Suriye dice Lubnanê û heya sala 1975 an
li vir dimîne. Ew Dîwana xwe ye sisîya “KIME EZ” li Beyrude çapdike. Em dika rin
bejin helbesta wi ya herî bi nav û deng “KIME EZ” e..”K1ME EZ” mîna manîfestoye
ye.
Kîme ez?
Kurdê Kurdîstan
Tev şoreş û volqan
Tev dînamêt im
Agir û pet im
Sor im wek etûn
Agir giha qepsûn
Gava biteqim
Dinya diheqî
Ev pêt û agir
Dijmin dikujî
Kîme ez ?
Cegerxwîn li ser rewşa kurd û Kurdîstan, ser diroka Kurdîstan, li sere
serxwebûna Kurdîstan, li ser armanc û xwastina gelê Kurd ditîn û hîsên xwe anîye
ziman.
Şaire Kurd e nemir Hejar di axaftinêk xwe da gotibû ku “ger her Kurd rojek sê
car ji xwe pirs bike, beje kine em, di nava gelên dinye da cîhê me kuderê ye.
Em ji dibejin ger her Welatparez şîîra Cegerxwîn ya “Kîme ez” bixwîne û
bide xwendin.
Di sala 1957 an di kongra Partiya Demokrate Kurd li Suriye da Cegerxwîn tê
hilbijartin ji bo komîta navendî ya partîyê. Heta roja mirin ji Cegerxwîn endamê
komîta navendî a Partîya Demokrate Kurden Pêşwerû li Suriye bu.
Di sala 1979 an Cegerxwîn diçe Swede. Ew jîyana xwe ye mayîn li Swedê derbaskir
û hetani roja mirinê nivisandina xwe domand.
Cegerxwîn li Lubanê rewşa gelê Filîstin ji dibine. Gele Filistinê ye merxas
welatê xwe mihacir bûye û ketîye deran.
Ewi rewsa gelê filistin şîîrên xwe "Deryasi "û" Telzater"
de tîne ziman.
Di dîwanên Cegerxwîn yên peşinda şerên evinê tek tek hene, lê di şîîrên wî
piranî li ser Jîyan, ayin û hale Kurdan, dîroka Kurdan, şerên nav xwe û peşberî
dagirkeran, disminên derva û hindir hatine nivisandin.
Mesela Sêda şîîra xwe ya "Heştê adare cejna Jinên Demokrat" da diji kewneperestî
ya civata Kurdîstan, diji Edetên xelet dinivisi.
Şîira xwe ya "Şair û Hozanen Kurd" da li ser dîrok û dewlemendiya edebîyata
Kurdî dinivisî.
Yekî di heye rêberê kurdê Xanî
Di xoşxwane de Firdewsê sanî
Yekî di heye Feqîyê Teyran
Li şolan her dem girtiye seyran
Yekî di heye seyda Siyahpoş
Di welatê me de wek çerxa gerdoş.
(Sewra Azadi S.396)
Le Cegerxwîn şîirên evîndarîyê ji nivisî:
"Duriya Yare", "Pir bûm dil pir nabi", "Derde Durini", şîirên wî yên dildariye
ra çend mînakin. Di wan şîirên xwe ye evîndarîyê da Cegerxwîn ax û zar dike, ax
û zare wî li ser welat tê kirin. Evîna wî ax û zara wi, miraze wî serbestî û
serxwebuna Kurd û Kurdîstanê ye.
BILBIL Û GUL
Dilgirê, wek bulbilê,
Herdem bi nalîn û girî,
Girtîyê benda evînê
Dil di benda sunbile.
Dilbijê bêçare çibkî,
Bil ji qêrîn û girî
Girtîyê benda dilrevînê,
Kî nizanî bê dile?
(HÊVÎ S.63)
Şîir û helbestên Cegerxwîn, yen Kurdperwertîye, yên dostiyê û hevkariya mileten
bindest ji gelêkin. "Deste xwe paqijke ji xwine", "Rewsa Welat", "Bi ser çîyan
ketim", "Ki hilgiri vi bare min", "Ez nizanim Çi bejim", "Welat perestî", ji
wana çend tenenin. Di wan wîiran da Cegerxwîn ba li palan, rencberan'
xebatkaran,xwendewanan, zana û hozanenkurdan dike, dibeje kurdno hişyarbin xwe
nas bikin, hûn kîne, yekbin bi şêranî derkevin mêydanê şerê serxwebûne welat,
Kurdîstan bindeste zulimkarên Iran, Iraq,Suriye û Tirkiye rizgar bikin.
Dijmin ku em derxin bi zor
Avên çeman em bibine jor
Zaz û Hekar û Bext û Lor
Pir xweş bikin vî warê min
Avabikin xan û sera
Em têde rûnin wek bira
Da xurt bikin zêr û pera
Vî bingehê diwarê min
(RONAK S . 296)
Cegerxwîn bere tene Kurdperwer bû, zedetir ji bo Kurd û Kurdîstane xebatkir, lê
piştra rizgarîya Kurdîstan ser reça sosyalîzmê da dibîne. Îlmê Markis dixwîne
Dîalektîk xwe ra dike reyber. Edî şîirên xwe bi ruhe materyalist û îlme
dialektîk dinivîse. Dibe hevale gelên bindest internasyonalîstê mezin. Dengê
gelê Kurdîstan dibe digihijîne gelên dinye. Cegerxwîn dibeje, ku gundi û
xebatkarên Tirk, Ereb û faris ji mina gelê Kurd bindeste qata jorin, axa û
kapitalistanin. Pêwîste hemû qatên jer bibin yek.
Ewi ditîna xwe şîîra xwe ya bi navê "Hewal Pol Robson" de uha tîne ziman:
Ey heval Robson dengbêjê cîhan
Paşmêrê selam zana û insane
Gernas û rênas, dijminê Dalas
Di ser ava re, di ser çiya re
Rengê te ê reş tê ber çavê me
Dengê te ê xweş, xweş tê guhê me
(Sewra Azadi S.396)
Cegerxwîn ne tene hozan bû. Her usa ji zana û zenyar bû. Wî li ser zimanê Kurdî,
Folklora Kurdi û Dîroka Kurdîstan ji nivisi.
Însan nek wek xwe dimîne, her bi ramnê xwe va, bi bîr ûbawerî ya xwe va
diguherê. Kesên hûnermend, zana û rewşenbir hin zedê diguherin. Gava li ser Şaîr
û niviskarên mezin lekolîn tên çêkirin; xuya dike berhemên wan ne yek kategorîyê
da lê cure cure kategirîyan da dikarin werin analîz kirin.Cegerxwîn ji wek însan
Cegerxwîn, wek Hozan Cegerxwîn û wek Polîtîkwan Cegerxwîn her tim xwe
guherandîye û pêşva çuye.
Ew guherandina wî li ser şîirên wî tesîr kiriye. Cegerxwin berê Mela bû, yanî
mirovêk oldar bû. Lê mixabin şîirên wî vê demê me nexwendîye, ji ber wê ji em
nikarin li ser ew dema Cegerxwîn tişt bêjin. Piştra Cegerxwîn dibe Kurdperwer,
dixwaze Wêx û Melan hîşyar ke. Vî demê da hêdî hêdî mîstîzîsma olî derdikeve
dikeve li ser rêça materyalîzmê.Şîirên ku li vê demê nivisîye hinek bîhna
Vulger-Materyalîzmê didin. Gor bawerîya min ji ber demêk Bi Komînîstên Surî va
karkiriye di vê demê da pir bin tesîra Komînîstên Ereb mayî ye.Gava mirov baş li
ser wîirênwî yên vê demê bisekine, tê dîtîn ku şîirên wî yen vê demê zêtedir
diji Axa , şêx û Mela nin. Helbet divê rewşenbirêk sosyalîst li ser nakokîyen
hindir ji bimîne, lê vê demê Cegerxwîn ji nakokîyên dervê (nakokîyên ji nav
Netewa Kurd û Metîngeran) zêdetir li ser nakokîyen hindirîn (nakokîyên navbera
gundi , palê û Axa şêx û melan) dimîne. Kesên oldar ku nû xwe diguherînin, meyla
materyalîzmê dikin di pîranî wan da rengêk Vulger-materyalîzmê rû dide. Ji bo
wan nakokîya herî mezin navbera modernism û olî da ye. Bi gotinêk dingor wan di
civatê da problema herî mezin ol ê, dogmatîzma olî hembera guherandina civatê,
pêşweçûna cibatê astengê. Mirov dikarê bêje ku şîirên ewilîn yên Cegerxwîn da ji
ew piçêk ew hawa heye.
Dîsa dema ku Cegerxwîn hevalê komîstên Erebe di bin tesîra pro-Sovyetîzmê da ye.
Li vê demê Pesnên sîstema Sovyetê û bi taybetî pesnên Stalîn dide. Gava em îro
li ser gengeşî bikin ji alîye Cegerxwîn va pesndayîna Stalîn qebulkirin
zore.Çimkî îro em dizanin ku Stalîn qasî hezaran mirovên sosyalîst û bi taybetî
ji hevalên xwe kuştine, ruxandina Cumhurîyeta Mehabat de rola wî heye û henbera
Mustafa Barzanî û hevalên wî ku di SSCB da penaber bûn tewra wî ne pozîtîfe. Lê
biyarên dîrokî divê gor rewşa wan ya taybetî bêne gengeşî kirin. Gava Cegerxwîn
li ser Stalîn şîir nivisîye,wê gava Stalîn hembera Hîtler şêr dikir û wek serokê
cepha demokrasî dihat naskirin. Gava Stalîn dimire ji Nazim Hîkmet pirsdikin
dibên “Li gor te Stalîn mirovêk çawa bû.“ Nazim Hîkmet dibê „ Bawe ku min li ser
wî şîir nenivisîye“. Ez dibem xweza Cegerxwîn li ser Stalîn şîir nenivisaba.
Dema Cegerxwîn ya herî efektîf û dirêj di nav refên welatperwer da derbaz dibe.
Cegerxwîn berhemên xwe yên pîranî û baş vê demê da afirandîye.
Hozanên Kurd yên hevdema me gelêk helbestên Cegerxwîn kirine kilam.
Hozanên mina Şivan Perwer, Şerîn. Feqiyê Teyra, Ali Baran, Said Gebarî, Şexo û
yen din şîirên Cegerxwîn ra muzîk çekirîye û distren.
Heta niha 16 afirandinen Cegerxwîn hatîne çapkirin.
1. Divana mi Derde milete (Diwana yekan)
2. Cin û Gûlperi
3. Sewra Azadî (Diwana 2 a)
4. Reşoyê Dare
5. Gotînen Peşiyan
6. Ziman û Gramera Kurdi
7. Ferhenga Kurdi
8. Kime Ez (Diwana 3 a)
9. Mîdya û Salar
10. Beyten Ahmedê xanî
11. Zend‑Avista (Diwan 5 a)
12. Şefaq (Diwan 6 a)
13. Hevî (Diwan 7 a) I l
14. Gulîstan (Kovarek)
15. Tarîxa Kurdîstan (Cilt 1, 2)
16. Folklora Kurdi (Cilt 1)
17. Aşitî (Diwana 8 - Stokolm , 1986
18. Bîranînen min – Stockholm
Yên ku nehatine çapkirin:
1. Tarixa Kurdîstan (Cilk 2,3, 4)
2. Ziman û Gramera Kurdi
3. Ferhenga Kurdi (Cilt 2,3)
4. Folklora Kurdi (Cilt 3)
5. Ozan û Kilamen Kurdi
6. Diwana Cîzîrî
7. Beyten Ahmede xani
8. Tehre helbesten Waîrên Kurda
9. Zargotînen Kurd! (Cilt 2,)
10. Hesenê Musa (Cirok)
11. Pirtika Minorskî –“Kurd”- vergerandin
12. Cumburtyeta Mehabate - (vergerandin)
13. Diroka Hanadane SeUdate - (vergerandin)
14. Diroka KurdênYemen- (vergerandin)
15. Çîroka Şofore Taxsiya sor
16. Xec û Siyabend
17. Şoreşa Kurdîstana Iraq
18. Rapora mifetişê umumî
Hozan û Rewşenbire Kurd e nemir Cegerxwîn di 82 saliya xwe da di22 meha çirîya
peşin 1984 an li Stokholme çûli ser heqiya xwe.
Malbata wî û hevalên wi li Stokholme qasi heftekî mîvan qebul kirin.
Cenaza seyda 11 e çirîya paşîn li gor wesyeta wi şandin Kurdîstana Başûr arojava
û bexçê mala wi li Qamişli ye da veşartin. Li vir navbera Hesiçe û Qamişlo bi
mirovan va, bi tomofîlan konvoyêk mezin çebû Qasi 100 - 200 hezar meriv top
bibûn. Ji her çar parçên Kurdîstan welatparezên Kurd ji bo wacibe xwe ye paşîn
hatibûn.
Ne tene gelê Kurd her usa ji peşwerîyên Ereb, Ermeni, Suryanî ji li vir basdar
bûn.
Hemû bi dengek bang kirin : Cegerxwîn namire! biji Cegerxwîn!.
Biji Ceger Xwin
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hawar dikim,
Ranabî kes
Şêx û mela
Û pîr û qes
Bi xaç û xist
Û mizgevt û dêr
Em xistine
Tora neyêr.
Hawar, hewar
Hawar, hewar !
Van çûçikan
Dexlê me xwar.
Sed camî û
Dêr û kenist
Naqos û bang
Û tîr û xişt
Sed lek ji
Tîpên Lemterew
Bi kêr me nayên
Tev derew...
Ich rufe zur Hilfe
Keiner kommt
Die Scheichs und Mollas
Die Pirs und Pfarrer
Mit Kreuz und Spiess
Mit Mosche und Kirche
Sie legten uns
In die Falle der Feinde.
Hilfe, Hilfe!
Diese Vögel
Frassen unser Getreide.
Hundert Moscheen und
Kirchen und Synagogen
Die Glocken und Gebetsrufe
Die Pfeile und die Spiesse
Hundert(Schrift) Zeichen von
Den Buchstaben der Lemterew
Sie bringen uns nichts
Sie sind gänzlich Lügen...
---------------------------------------------------------------------------------------------
Kîme Ez?
Kurdê Kurdistan
Tev şoreş û volkan
Tev dinamêtim,
Agir û pêtim
-----------------------------------------------------------------------------------------------